Skamieniałości Owadów Brzezinki

POLSKIE SOLNHOFEN – HISTORIA NATURALNA ZŁOŻA OWADÓW – BRZEZINKI W SŁAWNIE

Około 148 milionów lat temu, w umiarkowanie chłodnym i niezbyt głębokim górnojurajskim morzu, bujnie rozwijały się rozmaite organizmy zasiedlające strefę dna oraz toni wodnej. Wśród najliczniejszych znajdowały się misternie ornamentowane muszle małżów, których połączone skorupki przybierały niekiedy sercowate, dachówkowate lub kopulaste kształty. Bardzo liczne były spiralnie zwinięte amonity o pięknie zdobionych drobnymi żeberkami muszlach, największe z nich swą średnicą dorównywały oponie samochodowej! Po powierzchni pradawnego dna w pobliskiej lagunie wędrowały prymitywne robakokształtne organizmy oraz rozmaite stawonogi – skrzypłocze, krewetki, langusty. W poszukiwaniu smakowitej zdobyczy (np. olbrzymiego amonita) odmęty toni wodnej dostojnie penetrowały drapieżne gady morskie oraz praprzodkowie współczesnych rekinów. W powietrzu unosiły się niewielkie latające gady – pterozaury, czyhając na zbłąkane owady (np. ważki) nadlatujące z pobliskiego lądu. Skamieniałe dowody potwierdzające powyżej przytoczony scenariusz zapisane są w miąższach skałach wapiennych, eksploatowanych przez kompanię górniczą Nordkalk w kamieniołomie Owadów – Brzezinki w Sławnie. Bogactwo i różnorodność zapisanego w wapiennych skałach pradawnego życia zachęca do bliższego przyjrzenia się naturalnej historii tej swoistej kamiennej kroniki przeszłości… W świetle najnowszych badań paleontologicznych, osady wapienne wydobywane w kamieniołomie Owadów – Brzezinki stanowią unikatową w skali świata skarbnicę wiedzy o wymarłych organizmach oraz o środowisku i ewolucji górnojurajskiego morza, pokrywającego niegdyś znaczny obszar obecnego województwa łódzkiego. Na podstawie analizy zmieniających się w czasie zespołów faunistycznych, zawartych w profilu skał węglanowych (= wapiennych) eksploatowanych w kamieniołomie Owadów – Brzezinki można przypuszczać, że reprezentują one zapis cyklu spłycania się niegdysiejszego zbiornika morskiego (tzw. cykl regresywny). Drobnoziarniste wapienie (tzw. wapienie pelitowe) występujące na najniższym poziomie kamieniołomu zawierają skamieniałości wskazujące na warunki pełnomorskie (m.in. liczne amonity), fauna w wyżej leżących gruboławicowych pelitach, wydobywanych na dwóch kolejnych poziomów eksploatacyjnych, jest już znacznie zubożona – są to niemal wyłącznie małże, ramienionogi, szkarłupnie – które mogą świadczyć o dość płytkim i spokojnym środowisku sedymentacji a także częściowej izolacji od otwartego morza (amonity są tu bardzo rzadkie). Na tej podstawie można przypuszczać, że występujące w najwyższej części kamieniołomu Owadów – Brzezinki drobnoziarniste skały wapienne (tzw. „wapienie korbulowe”), w których znalezione zostały unikalne okazy stawonogów (m.in. kości gadów, nowegatunki ważki i skrzypłocza), szczątki ryb i morskich gadów oraz latających pterozaurów, powstawały w bardzo płytkim i częściowo izolowanym zbiorniku (?lagunie) o znacznie ograniczonym połączeniu z otwartym morzem (na stałą bliskość otwartego zbiornika morskiego wskazują incydentalne znaleziska amonitów z rodzaju Zaraiskites). Wapienie korbulowe występujące w stropie stanowią jedyny znany ekwiwalent wiekowy najsłynniejszego stanowiska paleontologicznego na świecie – Solnhofen (Bawaria, Niemcy), z którego znane są doskonale zachowane skamieniałości późnojurajskich zwierząt i roślin, w tym słynnego praptaka (z rodzaju Archaeopteryx), czyli ewolucyjnego ogniwa przejściowego między gadami i ptakami. Niestety, prawdziwe środowisko powstawania tych wapieni pozostaje wciąż nierozstrzygnięte i wymaga dalszych badań – wśród bogatej fauny, zdominowanej w 95% przez maleńkie małże z rodzaju Corbula o łyżeczkowatym kształcie muszli, zupełny brak jest przedstawicieli fauny słodkowodnej świadczącej o wysłodzeniu środowiska (tzw. brakiczności) a także wskaźników mineralnych (np. kryształów gipsu), które mogłyby świadczyć o warunkach pełnego zasolenia (tzw. środowiska hipersalinarnego).

W 2012 r. w miejscowości Owadów odkryto istne archiwum świata pierwotnego sprzed 148 milionów lat. Archiwum, to stanowi najbliższy znany odpowiednik wiekowy najsłynniejszego stanowiska paleontologicznego na świecie – południowoniemieckiego Solnhofen. A wszystko za sprawą odkrycia dokonanego przez dr Adriana Kina ze Stowarzyszenia Przyjaciół Nauk o Ziemi Phacops. Dr Kin zaczął bliżej przyglądać się skamielinom z kamieniołomu i szybko się przekonał, że stanowisko pod Sławnem jest bardzo bogate w różnego rodzaju skamieniałości. Wśród nich znalazły się nie tylko dziesiątki gatunków ryb nieznanych dotąd nauce, ale również skamieniałe homary, krewetki, małże, doskonale zachowane amonity, skamieliny żuków, ważek i gadów morskich, m.in. praprzodka hatterii, jaszczura występującego w Nowej Zelandii. Dr Kin znalazł również ząb i fragmenty kości pterozaura - pierwszego w Polsce oraz cenne skamieniałości skrzypłoczy. Badania nad wydobyciem skamielin z polskiego Solnhofen trwają nadal przez specjalnie powołany międzynarodowy zespół badawczy oraz Państwowym Instytutem Geologicznym. Co rocznie do kamieniołomy przyjeżdżają grupy badawcze, studenci i doktoranci z całego świata.

KONFERENCJA JURASICA

W roku 2014 zorganizowano międzynarodową konferencję JURASSICA XI. Celem konferencji było zapoznanie świata naukowego z unikatowym stanowiskiem paleontologicznym w Owadowie Brzezinkach w którym znajduje się zespól niezwykle dobrze zachowanych szczątków organizmów morskich i lądowych. Jak również wymiana poglądów i doświadczeń oraz prezentacja wyników badan okresu jurajskiego. Na tę okoliczność wydany został tom materiałów konferencyjnych pod tytułem „Jurassica XI”, gdzie zamieszczone zostały, oprócz abstraktów i materiałów do sesji terenowych, recenzowane krótkie artykuły oraz informacje na temat walorów gminy Sławno.

I PIKNIK JURAJSKI

Zorganizowano również Piknik Jurajski" na górkach sławieńskich, którego celem było popularyzowanie nauk o Ziemi oraz przyrodoznawstwa, poprzez inicjowanie atmosfery zaufania i szacunku do środowiska naturalnego. Działania te skierowane były
w głównej mierze do dzieci i młodzieży szkolnej, a także do osób zainteresowanych badaniami i ochroną dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego naszego rejonu oraz kraju. „Piknik Jurajski w Sławnie" zainaugurowano wykładem „Czy możliwe są dobre relacje trzech podmiotów? Lokalne władze – firma Nordkalk – środowiska naukowe – przykład współpracy w Gminie Sławno”. Naukowcy, podczas wkładów, zaprezentowali publiczności późnojurajską historię geologiczną okolic Tomaszowa Mazowieckiego i Opoczna, która była tłem do wydarzeń zapisanych w skałach kamieniołomu Owadów-Brzezinki. Mówili o unikatowym stanowisku paleontologicznym (złoże skamieniałości), zlokalizowanym w górnej części wyrobiska kamieniołomu Owadów-Brzezinki. Tam odsłaniają się górnojurajskie wapienie sprzed około 148 milionów lat. Prowadzone od czterech lat badania wapieni z gminy Sławno wykazały obecność bogatego zespołu skamieniałości organizmów lądowych i morskich, odznaczających się unikatowym stanem zachowania. Zdecydowana większość znalezionych skamieniałości reprezentuje gatunki nowe dla nauki.

Po wykładach inauguracyjnych rozpoczęto warsztaty paleontologiczne, podczas których fascynująca przeszłość ukryta w Ziemi została wydobyta na światło dzienne przez paleontologów i geologów ze Stowarzyszenia Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS oraz Koła Młodych Geologów Uniwersytetu Warszawskiego. Na warsztatach dzieci miały okazję poznać naukowców, obejrzeć narzędzia potrzebne im do pracy, dotknąć prawdziwych eksponatów i zagłębić się w fascynujący świat nauki - Celem warsztatów było rozbudzenie w dzieciach ciekawości i pasji badawczej. Warsztaty zostały przeprowadzone tak, by stały się punktem wyjścia do dalszego poszukiwania wiedzy. Równocześnie odbywały się warsztaty archeologiczne, na których grupa rekonstrukcyjna z Warszawy zademonstrowała proces wytopu żelaza w rekonstrukcji pieca dymarskiego datowanego na wczesne średniowiecze. Wsadem do dymarki była jurajska ruda syderytowa. Pokaz odbył się z zachowaniem realiów historycznych, tzn. strojów, używanych narzędzi i materiałów zgodnych z tymi z wczesnego średniowiecza. Pokaz miał charakter warsztatów, a każdy chętny mógł wcielić się w rolę hutnika. Piknik połączony był z siódmą edycją konferencji naukowej "Młodzi w Paleontologii", w której udział wzięli młodzi naukowcy z wyższych uczelni doktoranci, oraz pasjonaci paleontologii z naszego regionu, którzy chcieli na szerszym forum zaprezentować wyniki swoich prac, czy też zainteresowań naukowych. Było to również doskonałe wydarzeniem umożliwiającym nawiązanie współpracy. Po raz pierwszy ta konferencja odbyła się poza murami uniwersyteckimi. W ubiegłym roku był to Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w tym SP w Sławnie. Zebrani na sali mieli okazję wysłuchać wykładów pt.: "Życie w morzu późnojurajskim i na jego wybrzeżu: nowoodkryte okna tafonomiczne w Owadowie", "Cmentarzysko gadów morskich z górojurajskich wapieni Owadowa-Brzezinek", "Arktyka 148 mln lat temu" oraz "Ewolucja protistów". , National Geographic objął patronatem medialnym zarówno piknik, jak i konferencję naukową. W sobotnie przedpołudnie, 18 lipca, chętni mogli pod okiem naukowców wczuć się w rolę badaczy i zwiedzić kamieniołom w Owadowie-Brzezinkach. Pogoda dopisała, a ekipie udało się nawet znaleźć kolejny okaz amonitu.

KONFERENCJA MŁODZI W PALEONTOLOGII

Kolejnym ważnym wydarzeniem promującym była konferencja Młodzi w Paleontologii . Konferencji, adresowana była do wszystkich młodych studentów, doktorantów, pasjonatów paleontologii, dzieci i młodzieży oraz wszystkich mieszkańców gminy Sławno którzy chcą na szerszym forum zaprezentować wyniki swoich prac, czy też zainteresowań naukowych oraz pogłębić swoja wiedze z zakresie żywych skamieniałości z kamieniołomu Owadów Brzezinki. Było to również doskonałe wydarzenie umożliwiające nawiązanie współpracy. Po raz pierwszy ta konferencja odbyła się poza murami uniwersyteckimi. W ubiegłym roku był to Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w tym SP w Sławnie. Zebrani na sali mieli okazję wysłuchać wykładów pt.: "Życie w morzu późnojurajskim i na jego wybrzeżu: nowoodkryte okna tafonomiczne w Owadowie", "Cmentarzysko gadów morskich z górojurajskich wapieni Owadowa-Brzezinek", "Arktyka 148 mln lat temu" oraz "Ewolucja protistów". Chętni mogli pod okiem naukowców wczuć się w rolę badaczy i zwiedzić kamieniołom w Owadowie - Brzezinkach. Pogoda dopisała, a ekipie udało się nawet znaleźć kolejny okaz amonitu. Patronatem honorowym przedsięwzięcie objął Marszałek Województwa Łódzkiego Witold Stępień natomiast patronat medialny National Geographic .

Podręcznik - Młodzi w paleontologii VII

Warsztaty paleontologiczne

W dniu 17 czerwca 2016 roku w zakładzie firmy Nordkalk w miejscowości Owadów-Brzezinki, gmina Sławno odbyły się międzynarodowe warsztaty paleontologiczne. W warsztatach udział wzięli naukowcy z kilku krajów, m.in. z Anglii, Australii, Japonii, Szwecji i USA. W spotkaniu uczestniczył Wójt Gminy Sławno Tadeusz Wojciechowski, który przedstawił prezentację multimedialną dotyczącą wizji rozwoju turystyki w Gminie Sławno. Stanowisko paleontologiczne w kamieniołomie Owadów-Brzezinki stanowi jedno z ważniejszych odkryć z dziedziny paleontologii opisanych w ostatnich latach na świecie. Naukowcy wybrali to miejsce ze względu na jego unikatowość, związaną z odkryciem bogatego zespołu późnojurajskich skamieniałości lądowych i morskich, odznaczających się wyjątkowym stanem zachowania. Warsztaty przeprowadzili prof. dr hab. Andrzej Kaim (Instytut Paleobiologii PAN) oraz dr Błażej Błażejowski (IP PAN, Stowarzyszenie PHACOPS).